Ένα από τα μεγαλύτερα αινίγματα του Σύμπαντος είναι η ύπαρξη και η εμφάνιση της ζωής. Πώς θα μπορούσε να προκύψει κάτι έμβιο από κάτι άβιο; Πού είναι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της χημείας και της βιολογίας, ή αν θέλετε του αβιοτικού και του βιοτικού; Μπορεί απλώς να μην υπάρχει; Και τι είναι η «ζωή» κατά κύριο λόγο; Το ζήτημα της αβιογένεσης είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη σύγχρονη αστροβιολογία. Πώς δημιουργήθηκαν τα πρώτα αυτοαντιγραφόμενα μόρια; Ποιες απαραίτητες γεωφυσικές και χημικές συνθήκες χρειάζονται για να προκύψει κάτι ζωντανό από μη ζωντανή ύλη; Και πώς ξεκίνησε η εξέλιξη οδηγώντας σε μια αυξανόμενη πολυπλοκότητα της ζωής;
Το ζήτημα της προέλευσης της ζωής δεν είναι μόνο επιστημονικό ερώτημα. Είναι επίσης ένα υπαρξιακό ζήτημα, μια πρόκληση για την ανθρώπινη σύλληψη του κόσμου, ένα ιστορικό και φιλοσοφικό πρόβλημα. Οι άνθρωποι πάντα αναρωτιόμαστε για την προέλευση της ζωής, για τη γέννησή μας. Το γνωρίζουμε από διάφορους μύθους που αφορούν τη Δημιουργία και φαίνεται να υπάρχουν σε όλες τις θρησκείες κι αρχαία έπη που ξεκινούν από το έπος του Γκιλγκαμές και φτάνουν έως τη Θεογονία του Ησίοδου.
Με την πάροδο των αιώνων, φιλόσοφοι και επιστήμονες συζητούν το ζήτημα αυτό καταπιάνοντας το από διάφορες φιλοσοφικές και επιστημονικές σκοπιές, με ένα ευρύ φάσμα επιχειρημάτων. Τον 17ο και 18ο αιώνα, οι μικροβιολόγοι παρατήρησαν ότι τα έντομα, τα σκουλήκια και άλλοι μικροοργανισμοί φάνηκαν να προκύπτουν αυθόρμητα από νεκρή ύλη. Τον 19ο αιώνα η υπόθεση της πανσπερμίας, δηλαδή της θεωρίας ότι η ζωή έφτασε στη Γη από κάπου αλλού «πακεταρισμένη» σε μετεωρίτες, έγινε μια από τις πιθανές λύσεις στο ερώτημα σχετικά με την ύπαρξη ζωής στη Γη. Αλλά και πάλι, η θεωρία της πανσπερμίας απλά μας μεταθέτει το πρόβλημα αλλού. Αν ισχύει η υπόθεση αυτή απλά για την ύπαρξη ζωής στη Γη, πως προέκυψε κάπου αλλού κι έφτασε στον πλανήτη μας;
Αρχίζοτας το ταξίδι της ζωής πρέπε να απαντηθεί το ερώτημα του τι είναι ζωντανός οργανισμός. Σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία κάτι ζωντανό μπορεί να αντιστέκεται στο 2ο νόμο της θερμοδυναμικής τροφοδοτώντας συνεχώς ενέργεια στον εαυτό του, τρέφεται, μεταβολίζει και μπορεί να δημιουργήσει αντίγραφα του εαυτού του δημιουργώντας απογόνους. Κάτι άβιο απλά αφήνεται στην «τυχαιότητα» του σύμπαντος.
Κάθε οργανισμός στη Γη είναι συγγενικός με κάποιον άλλο. Είμαστε όλοι μια μεγάλη οικογένεια, κάθε πλάσμα που έχει περπατήσει κολυμπήσει ή πετάξει στη Γη. Αυτή η φράση δεν είναι ποιητική. Είναι πέρα ως πέρα αληθινή. Αρχίζοντας από το δικό μας γενεαλογικό δέντρο και πηγαίνοντας όλο και πιο πίσω στο παρελθόν, περνάμε από οργανισμούς που διαφέρουν από εμάς, φτάνοντας στις πρώτες μονοκύτταρες δομές ζωής. Αυτοί οι οργανισμοί είναι στην κυριολεξία οι πρόγονοί μας. Οι πιονέροι της ζωής.
Συνεχίζοντας ακόμη πιο πίσω και ταξιδεύοντας 4 δισεκατομμύρια χρόνια, φτάνουμε σε κάποια υποτιθέμενα όρια λήξης της Χημείας και αρχής της Βιολογίας. Η προέλευση της ζωής είναι μια βαθιά φιλοσοφική ερώτηση που έχει να κάνει με την ίδια τη φύση της ζωής, η οποία αντιστοιχεί στη δική μας ύπαρξη. Θέτει, με τη σειρά της, πολλά ερωτήματα που αφορούν τη φιλοσοφία της επιστήμης, για παράδειγμα πώς κατηγοριοποιούμε, αντιλαμβανόμαστε, αναπτύσσουμε και αιτιολογούμε τις επιστημονικές θεωρίες.
Ίσως, το πιο συζητημένο φιλοσοφικό πρόβλημα στην αστροβιολογία αφορά τον ίδιο τον ορισμό της «ζωής». Εάν ψάχνουμε για ζωή στο διάστημα, θα πρέπει τουλάχιστον να έχουμε κάποια ιδέα για το πώς μπορούμε να διακρίνουμε τη ζωή από το άβιο. Είναι, επίσης, θέμα θέσπισης ηθικών κατευθυντήριων γραμμών για την επιστήμη. Εάν η επίγεια ζωή ή η ζωή άλλης προέλευσης μπορεί να επιβιώσει στο διάστημα, πρέπει να βρούμε τρόπους αποφυγής της αμοιβαίας μόλυνσης, προκειμένου να αποφύγουμε επιστημονικές εσφαλμένες εκτιμήσεις.
Στο ερώτημα τελικά για το αν υπάρχει μια γραμμή που ξεχωρίζει το πού τελειώνει η Χημεία και αρχίζει η Βιολογία, η απάντηση είναι σαφώς και όχι. Τις γραμμές για κάθε είδους φιλοσοφικό ή μη ερώτημα τις βάζει ο άνθρωπος για να μπορεί να διευκολύνει τη ζωή του μελετώντας τα διάφορα φαινόμενα. Αν ρωτήσουμε 10 άτομα για το τι σημαίνει ζωή, θα πάρουμε 10 διαφορετικές απαντήσεις. Μπορεί να αποτελεί την σωματική και ψυχική αλληλουχία των εμπειριών που συνθέτουν την ύπαρξη ενός ατόμου ή να πρόκειται απλά για μια οφθαλμαπάτη που πηγάζει από την αδυναμία του ανθρώπινου εγκεφάλου να συλλάβει κάποια πολύπλοκα για αυτόν φυσικοχημικά φαινόμενα, Εάν, κάποια μέρα, καταλήξουμε σε μια εύλογη απάντηση στο αίνιγμα της προέλευσης της ζωής, τότε, αυτή η ανακάλυψη θα αλλάξει για πάντα ακόμα και τη δική μας αντίληψη για τη φύση της ζωής.
Αντώνης Καρατζής
antonis_kar (Instagram)
