Σίγουρα όλοι έχουν βιώσει κάποια φορά στη ζωή τους ένα δυνατό και πολύ ενοχλητικό πονοκέφαλο, γνωστό και ως κεφαλαλγία, που ευτυχώς κατάφεραν, αργά ή γρήγορα, να «ξεφορτωθούν» χάρη στη δράση των απλών αναλγητικών φαρμάκων. Παρ’ όλα αυτά, τα πράγματα γίνονται δυσκολότερα για πολλούς ασθενείς που πάσχουν είτε από συχνές ή έντονες κεφαλαλγίες είτε από συνδυασμό τους. Μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές κεφαλαλγίας θεωρείται η ημικρανία, ένα μείζον πρόβλημα υγείας που αφορά ένα σημαντικό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού και μάλιστα, προσβάλλει τα άτομα κατά τη διάρκεια της πιο παραγωγικής περιόδου της ζωής τους, ξεκινώντας από την παιδική ηλικία ως τα 55 έτη. Σύμφωνα με στοιχεία του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, εκτιμάται ότι πάνω από 1.000.000 άνθρωποι πάσχουν από ημικρανία στη χώρα μας, ενώ ειδικά για τις γυναίκες τα ποσοστά αγγίζουν το 18 με 20%. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, η έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, καθιστούν τόσο τις ημικρανίες όσο και κάθε μορφή κεφαλαλγίας υποτιμημένες παθήσεις, αναγκάζοντας εκατομμύρια πάσχοντες ανά τον κόσμο να υποφέρουν, σχεδόν καθημερινά, χωρίς να διαγιγνώσκονται ή να λαμβάνουν την κατάλληλη θεραπεία.
Συμπτώματα
Η ημικρανία, που πολλές φορές συγχέεται λανθασμένα με τον κοινό πονοκέφαλο, πρόκειται για μια χρόνια και πολυδιάστατη νευρολογική διαταραχή. Παρουσιάζεται με κρίσεις ισχυρής κεφαλαλγίας, από μία έως αρκετές φορές κάθε μήνα, διάρκειας 4 έως 72 ωρών, οι οποίες συνοδεύονται από ένα διευρυμένο και ιδιάζων φάσμα συμπτωματολογίας που περιλαμβάνει τη ναυτία, τον εμετό και την ευαισθησία στο φως, τους ήχους και τις οσμές. Ο πόνος, κατά τη διάρκεια της ημικρανίας, χαρακτηρίζεται ως σφύζων ή παλλόμενος και είναι δυνατό να αφορά οποιαδήποτε περιοχή του κρανίου, όπως το ήμισυ της κεφαλής και την περιοχή γύρω από τον οφθαλμό και τον κρόταφο, την κορυφή της κεφαλής, την ινιακή περιοχή, τον αυχένα ή ακόμα και ολόκληρο το κεφάλι. Υπογραμμίζεται ότι για τη διάγνωση της ημικρανίας δεν είναι απαραίτητη η εντόπιση του πόνου στο ήμισυ του κεφαλιού. Επιπλέον, το ημικρανικό άλγος μπορεί να απαντάται είτε πάντα στην ίδια περιοχή είτε να εναλλάσσεται μεταξύ δεξιάς και αριστερής πλευράς κατά τη διάρκεια ενός ή μεταξύ διαφορετικών επεισοδίων. Επομένως, δεδομένης της έντασης και του επαναλαμβανόμενου χαρακτήρα των κρίσεων, γίνεται αντιληπτή η αρνητική επίπτωση της πάθησης στο άτομο, τη λειτουργικότητα του, την οικογένεια του και την κοινωνική του ζωή, καθιστώντας την ένα εξουθενωτικό φορτίο για τον κάθε άνθρωπο.
Τα στάδια μιας ημικρανικής κρίσης
Αν και οι ημικρανικές κρίσεις αποτελούν προσωπική εμπειρία και βιώνονται διαφορετικά από τον κάθε πάσχοντα, φαίνεται να ακολουθούν ένα μοτίβο με ομοιότητες, γεγονός που οδήγησε στον καθορισμό των 5 φάσεων μιας ημικρανίας. Η πρώτη φάση, γνωστή και ως πρόδρομη, με έναρξη ώρες ή ακόμα και 1 με 2 ημέρες πριν την εμφάνιση του πόνου περιλαμβάνει συμπτώματα όπως εναλλαγές της διάθεσης, αίσθημα κόπωσης, υπνηλία, χασμουρητό φωτοφοβία, ηχοφοβία, ευαισθησία στις οσμές, πόνο στον αυχένα ή αλλού και αυξημένη ή μειωμένη όρεξη για φαγητό ή γλυκό. Έτσι, γίνεται κατανοητό ότι η έναρξη ενός ημικρανικού επεισοδίου δε σηματοδοτείται πάντα από τον πόνο αλλά, από μια πληθώρα συμπτωμάτων και μάλιστα, συμβαίνει χωρίς καν να το αντιληφθεί ο ασθενής. Η δεύτερη φάση, επονομαζόμενη αύρα, περιγράφεται από την παρουσία ποικίλων νευρολογικών συμπτωμάτων που αφορούν την όραση, την ομιλία, την κίνηση και τις αισθήσεις και εκδηλώνεται ακριβώς πριν την κεφαλαλγία, με μέση διάρκεια 15 – 20 λεπτά και εμφανίζεται περίπου στο 25 – 30% των ασθενών. Οφείλεται σε ένα ηλεκτροφυσιολογικό φαινόμενο, τη φλοιώδη μετακινούμενη καταστολή (Cortical Spreading Depression), κατά το οποίο ένα σύντομο κύμα διέγερσης των νευρικών κυττάρων ακολουθείται από ένα κύμα καταστολής τους. Ακολουθεί η τρίτη φάση της ημικρανίας, αυτή του πόνου, που πολλές φορές γίνεται τόσο έντονος αναγκάζοντας τον ασθενή να αναζητήσει κάποιο ήρεμο και σκοτεινό δωμάτιο προκειμένου να ανακουφιστεί, έστω και λίγο. Η λειτουργικότητα του ασθενούς μειώνεται κατακόρυφα και σχεδόν οποιαδήποτε προσπάθεια για συγκέντρωση και επίτευξη δραστηριοτήτων αποτυγχάνει. Ακολουθούν η μετακριτική φάση, κατά την οποία το ημικρανικό άλγος υποχωρεί σταδιακά ή απότομα, και η φάση ανάρρωσης που σηματοδοτεί τη λήξη του ημικρανικού επεισοδίου.
Γενετικό υπόβαθρο και άλλοι παράγοντες που σχετίζονται με τις ημικρανίες
Το ευτύχημα είναι πως, ο ιδιαίτερος και ύπουλος χαρακτήρας της πάθησης κέρδισε το ενδιαφέρον της επιστημονικής έρευνας και τα τελευταία χρόνια καταβάλλονται σημαντικές προσπάθειες και πραγματοποιούνται μελέτες, τόσο για την ερμηνεία και τη βαθία κατανόηση της ασθένειας, όσο και για την εύρεση αποτελεσματικής θεραπείας. Η ημικρανία θεωρείται πρωτοπαθής κεφαλαλγία δηλαδή δεν προκαλείται εξαιτίας κάποιας καθορισμένης αιτίας, για παράδειγμα κτύπημα στο κεφάλι και ο παθοφυσιολογικός της μηχανισμός δεν έχει αποσαφηνισθεί πλήρως. Ωστόσο, η έρευνα έχει κατονομάσει ένα πλήθος γενετικών, περιβαλλοντικών και νευρολογικών παραγόντων που φαίνεται να σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την εμφάνιση των ημικρανιών. Αρχικά, η διαταραχή έχει μια ισχυρή γενετική συνιστώσα, με τους συγγενείς πρώτου βαθμού ημικρανικών ασθενών να διατρέχουν σχεδόν τριπλάσιο κίνδυνο εμφάνισής της διαταραχής, χωρίς όμως να έχει αποδειχθεί ένα συγκεκριμένο μοτίβο κληρονομικότητας. Επιπλέον, το άγχος, οι καιρικές μεταβολές, οι ορμονικές αλλαγές, ιδιαίτερα κατά την έμμηνο ρύση και την εγκυμοσύνη, ο ανεπαρκής ή υπερβολικός ύπνος, η κατανάλωση αλκοόλ και ειδικά κρασιού, το κάπνισμα, η παράλειψη γευμάτων και η διακοπή της καφεΐνης, αναγνωρίζονται ως εκλυτικοί παράγοντες και «βασικοί ένοχοι» αφού, η έκθεση σε αυτούς είναι ικανή να πυροδοτήσει μια ημικρανική κρίση σε ασθενείς με προδιάθεση. Ακόμα, αξίζει να σημειωθεί η σχέση μεταξύ της πάθησης και των ψυχικών νοσημάτων, μιας και οι ασθενείς με ημικρανία εμφανίζουν ψυχιατρική συννοσηρότητα με την κατάθλιψη, την αγχώδη διαταραχή και τις διαταραχές διπολικού φάσματος να συνιστούν μερικές από τις συχνότερες. Συμπερασματικά, η σοβαρότητα της διαταραχής καθιστά επιτακτική την ανάγκη τόσο για έγκαιρη διάγνωση και φυσικά, για εξέλιξη αποτελεσματικής θεραπείας.
Θεραπεία
Η οξεία αντιμετώπιση σε συνδυασμό με την προληπτική θεραπεία και παρακολούθηση συνιστούν τις δύο ενότητες του κεφαλαίου της θεραπείας κατά των ημικρανιών. Η οξεία αντιμετώπιση στοχεύει στην καταπολέμηση του πόνου κατά τη διάρκεια ενός ημικρανικού επεισοδίου και επιτυγχάνεται με τη χρήση διαφόρων φαρμάκων. Στη σύγχρονη εποχή, ένα από τα πλέον αποτελεσματικά φαρμακευτικά μέσα, που διαθέτουν εξειδικευμένη δράση κατά του ημικρανικού άλγους αποτελούν αδιαμφισβήτητα οι τριπτάνες. Άλλες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την καταστολή του πόνου είναι τα απλά αναλγητικά, όπως η παρακεταμόλη, και τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, όπως η ιβουπροφένη, η ναπροξένη, η ασπιρίνη, η νιμεσουλίδη και το μεφεναμικό οξύ. Οι ασθενείς με ήπιες και σπάνιες ημικρανίες μπορούν, πιθανώς, να επωφεληθούν από τα παραπάνω φάρμακα, ωστόσο δεν υπάρχει αντίστοιχη ένδειξη για ασθενείς με ισχυρότερα συμπτώματα και αυξημένη συχνότητα κρίσεων. Για την ακρίβεια, τα φάρμακα αυτά λαμβάνονται σε μεγάλες και συχνές δόσεις από τους ασθενείς και δυνητικά επιβαρύνουν την κατάσταση, προκαλώντας πολλές φορές παρενέργειες και δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο χρόνιας ημικρανίας λόγω κατάχρησης. Στη συνέχεια, η προληπτική θεραπεία περιλαμβάνει ένα πλάνο που αποσκοπεί στη μείωση της συχνότητας και της έντασης των κρίσεων. Η υγιεινή διατροφή, η άσκηση, ο επαρκής ύπνος, η αποφυγή των εκλυτικών παραγόντων καθώς και η φαρμακευτική αγωγή με τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά, αναστολείς διαύλων ασβεστίου και β αναστολείς συνιστούν πολύτιμους συμμάχους για τη μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση των ημικρανιών. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι, τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται μια καινοτόμος μορφή προληπτικής θεραπείας, αποκλειστικά κατά των ημικρανιών, που βασίζεται στη χρήση συγκεκριμένων μονοκλωνικών αντισωμάτων κατά του πεπτιδίου CGRP. Το πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα κατά των ημικρανιών, εγκρίθηκε πρόσφατα στην Αμερική, το 2018, και από τότε η χρήση του διαδίδεται σε ολόκληρο τον πλανήτη, σκορπώντας την ελπίδα τόσο σε πάσχοντες όσο και σε ιατρούς.
Η ημικρανία δεν αποτελεί μια δικαιολογία, ούτε ένα έντονο πονοκέφαλο που θα περάσει με ένα παυσίπονο, αντιθέτως αναγνωρίζεται ως μια πολύπλοκη νευρολογική διαταραχή. Παρά τις προκλήσεις που παρουσιάζει η διαχείριση των κρίσεων, η πρόοδος της ιατρικής έρευνας και της κοινωνίας ενθαρρύνει αφενός την ανάπτυξη πρωτοποριακών θεραπευτικών προσεγγίσεων, αφετέρου ευαισθητοποιεί και ενημερώνει τόσο το κοινό, όσο και τους ασθενείς σχετικά με την πάθηση. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί η ενεργή παρουσία, η δυναμική δράση και η συνεισφορά του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος. Ο οργανισμός ιδρύθηκε το 2017 από μια μικρή ομάδα ασθενών με ημικρανία ή άλλες κεφαλαλγίες με σκοπό την ενημέρωση της Πολιτείας, των ασθενών, των ιατρών και της κοινής γνώμης για κάθε είδος κεφαλαλγίας, την κοινωνικοποίηση των ασθενών και την παροχή αλληλεγγύης και κατανόησης μεταξύ των πασχόντων. Σήμερα, 7 χρόνια αργότερα, χάρη στο έργο αξιόλογων και επίμονων ανθρώπων και άριστα εξειδικευμένων επιστημόνων με καινοτόμες ιδέες, ο Σύλλογος Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, συνιστά κύριο αντιπροσωπευτικό φορέα των ασθενών, προστατεύει τα δικαιώματά τους και συνεχίζει την ενεργό του δράση, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πασχόντων και την πρόσβαση σε ένα καλύτερο αύριο.
Βασιλειάδου Δήμητρα
Φοιτήτρια Ιατρικής
Βιβλιογραφία:
- Migraine Headaches, Marco A. Pescador Ruschel; Orlando De Jesus, Statpearls Publishing https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560787/
- Migrained Headache, Jasvinder Chawla, MD, MBA, https://emedicine.medscape.com/article/1142556-overview
- Cortical spreading depression—new insights and persistent questions, A Charles and KC Brennan, PubMed Central, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5500297/
- Ημικρανία και άλλες κεφαλαλγίες, Δρ Βικελής Μιχαήλ, Έκδοση του Συλλόγου Ασθενών με Ημικρανία και Κεφαλαλγία Ελλάδος, Αθήνα, 2021
