Κάνοντας λόγο για την απαγόρευση των αμβλώσεων στις ΗΠΑ

Η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ.

Στις 24 Ιουνίου 2022 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανατρέπει μετά από μισό αιώνα, τη νομολογία Roe v. Wade και τη συνταγματική ισχύ του δικαιώματος στην άμβλωση. Η συγκεκριμένη πρακτική φέρνει στο προσκήνιο για μια ακόμη φορά το φλέγον βιοηθικό δίλημμα της άμβλωσης, προκαλώντας μάλιστα ποικίλες αντιδράσεις ανά το κόσμο. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική η προστασία του δικαιώματος στις αμβλώσεις; Γιατί η βιοηθική εδώ και πολλές δεκαετίες προσπαθεί να ορίσει το ηθικό πλαίσιο των αμβλώσεων; Τι θα συμβεί αν οι γυναίκες δεν φέρουν πλέον το νόμιμο δικαίωμα σε άμβλωση; Η απάντηση δύναται να μοιάζει απλή, καθώς οι συνέπειες ανάγονται στα ακόλουθα: 1) Παράνομες αμβλώσεις με υψηλή επικινδυνότητα, 2) Ιατρικός τουρισμός, 3) Θάνατοι. Για να κατανοηθεί εις βάθος το φλέγον αυτό βιοηθικό ζήτημα, θα δοθεί πρωτίστως ένα ιστορικό παράδειγμα του τι έστι η απαγόρευση των αμβλώσεων για τις γυναίκες, θα αναλυθούν έπειτα τα επιχειρήματα υπέρ των αμβλώσεων και τέλος, θα γίνει λόγος για την ισχύουσα νομοθεσία της Ελλάδας.

Η υπόθεση της Gerri Santoro.

Χαρακτηριστικό ιστορικό παράδειγμα και ίσως σημείο μηδέν για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση, αποτελεί η υπόθεση της Gerri Santoro (Geraldine Santoro), η οποία στις 8 Ιουνίου το 1964, αποπειράθηκε να τερματίσει παράνομα τη κύησή της. Ήταν 28 ετών, όταν έλαβε την απόφαση να τερματίσει την 28 εβδομάδων κύησή της. Μαζί με τον συνεργάτη της Clyde Dixon -ο οποίος ήταν και ο εραστής της, ακολούθως ήταν και πατέρας του δυνάμει παιδιού-, μετέβησαν σε ένα μοτέλ, στο Connecticut της Αμερικής. Η Gerri Santoro, ήταν παντρεμένη με δύο παιδιά, αλλά βίωνε ενδοοικογενειακή βία, γεγονός που την ώθησε να εγκαταλείψει το σύζυγό της, δίχως να έχει λάβει διαζύγιο. Όταν ξεκίνησαν τη διαδικασία της άμβλωσης η Gerri και ο Clyde, είχαν στη διάθεσή τους μόνο ένα ιατρικό εγχειρίδιο που είχε δανειστεί ο Clyde από έναν συνεργάτη του, τον Milton Ray Morgan, και μερικά χειρουργικά εργαλεία. Η απόπειρά τεχνητής αποβολής της κύησης απέτυχε. Ο Clyde, μόλις διαπίστωσε ότι η Gerri αιμορραγούσε αρκετά, έφυγε εσπευσμένα από το δωμάτιο, αφήνοντας τη Gerri να πεθάνει από αιμορραγία. Η Gerri βρέθηκε την επόμενη ημέρα από τις εργαζόμενες του ξενοδοχείου, ενώ ο Clyde και ο Milton, συνελήφθησαν τρείς ημέρες αργότερα. Οδηγήθηκαν στο δικαστήριο, όπου ο Clyde κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία και ο Morgan για συνέργεια σε παράνομη αυτοκτονία^[1]. Έπειτα από το γεγονός αυτό, τα κινήματα υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στην άμβλωση (Abortion Act)^[2], εντάθηκαν.

Τα ηθικά διλήμματα και τα επιχειρήματα υπέρ των αμβλώσεων.

Η διαμάχη για το επιτρεπτό ή, για την μερική/καθολική απαγόρευση των αμβλώσεων θεμελιώνεται σε δύο αντιτιθέμενες θέσεις. Οι μεν υπέρ των αμβλώσεων, αρά και υπέρ της επιλογής (Pro Choice) υποστηρίζουν πως το ζήτημα της άμβλωσης αφορά καθαρά τη σωματική ακεραιότητα της εγκύου και τάσσονται υπέρ της αυτοδιάθεσης και αυτονομίας του κυοφορούντος προσώπου. Εν αντιθέσει, οι πολέμιοι των αμβλώσεων, δηλαδή, όσοι τάσσονται κατά των εφαρμογών τους (Pro Life)^[3], ισχυρίζονται ρητά πως η πρακτική της άμβλωσης αποτελεί ανθρωποκτονία και γι’ αυτό το λόγο κυρίως, οι αμβλώσεις δεν πρέπει να τίθενται σε εφαρμογή^[4]. Οι δύο προαναφερθείσες θέσεις αποτελούν τα θεμέλια της σύγκρουσης των δύο αντιτιθέμενων ομάδων.

Αναλυτικότερα, οι υπέρ της επιλογής, θέτουν ως θεμελιώδες επιχείρημά τους, το δικαίωμα της γυναίκας για αυτονομία και αυτοδιάθεση του σώματός της. Για να κατανοήσουμε την έννοια της αυτονομίας και του αυτοκαθορισμού, μπορούμε να αναλογιστούμε το εξής: αν μια γυναίκα κυοφορεί και επιθυμεί να διακόψει τη κύησή της, με ποιο επιχείρημα, ή με ποιο δικαίωμα μπορεί να την εμποδίσει κανείς από το να προβεί σε άμβλωση και να της επιβάλλει μια εξωτερική βούληση;^[5] Αν η εγκυμοσύνη της δεν βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, όπου το έμβρυο πρακτικά θα μπορούσε να επιβιώσει και εκτός μήτρας, τότε δεν υφίσταται κάποια λογική εξήγηση γιατί να μην προβεί στη πρακτική της άμβλωσης. Η αυτοδιάθεση του σώματος αποτελεί ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και σε χώρες όπου η άμβλωση είναι ποινικοποιημένη καθίσταται σαφής η παραβίασή του. Η αυτονομία αποτελεί το δικαίωμα εκείνο χάρη στο οποίο το άτομο φέρει τη δυνατότητα και ελευθερία να αυτοκαθορίζεται και να λαμβάνει αποφάσεις για τη ζωή του, όπως εκείνο επιθυμεί. Επομένως, αν μια γυναίκα, ύστερα από έλλογη σκέψη αποφασίσει να τερματίσει τη κύησή της, οφείλει να μπορεί να το κάνει, έχοντας παράλληλα λάβει συμβουλευτική υποστήριξη, κοινωνική μέριμνα, αλλά και τη κατάλληλη ιατρική περίθαλψη. Το National Women’s Health Network, υποστηρίζει πως το δικαίωμα σε άμβλωση αποτελεί ένα αναπόσπαστο και αναφαίρετο δικαίωμα όλων των γυναικών και πως οι γυναίκες δύνανται να ελέγχουν πλήρως το τι θα συμβεί στο σώμα και τη ζωή τους.^[6] Η κύρια πεποίθηση των φεμινιστών είναι πως, ακόμη και αν το έμβρυο έχει δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα της ύπαρξής του στο σώμα της γυναίκας, δεν είναι εγγυημένο.^[7] Εάν δεν υπάρχει σαφής συγκατάθεση για εγκυμοσύνη, ή ακόμα και αν υπήρχε, αλλά η συγκατάθεση στη πορεία αποσύρθηκε, τότε το έμβρυο δεν έχει καμία αξίωση ως προς το σώμα της γυναίκας.^[8]

Επιπροσθέτως, η άμβλωση δικαιολογείται και για κοινωνικοοικονομικούς λόγους^[9]. Αν η γέννηση ενός παιδιού αποτελεί κατ’ εξοχήν ένα ηθικό βάρος για τη γυναίκα, τότε πως μπορεί να αντεπιχειρηματολογήσει κανείς και να εκφράσει πως το δικαίωμα του δυνάμει ανθρώπου στη ζωή υφίσταται μεγαλύτερης σημασίας από την αρχή της ωφέλειας και της μη βλάβης ενός ήδη υπάρχοντος προσώπου;^[10] Η επιλογή της άμβλωσης δεν μπορεί στη προκειμένη των περιπτώσεων να αξιολογηθεί παρά μόνο ως ηθικά ορθή.

Ακόμη, ένα πολύ ισχυρό επιχείρημα όσων τάσσονται υπέρ της επιλογής είναι η ζωή της εγκύου. Με βάση το γεγονός ότι το έμβρυο δύναται να προκαλέσει βλάβη στην υγεία της γυναίκας, ακόμα και θάνατο σε ορισμένες περιπτώσεις, οι υπέρ της επιλογής ισχυρίζονται πως με την ποινικοποίηση της άμβλωσης τίθεται σε μεγάλο κίνδυνο η ζωή των γυναικών. Όμως, αυτή η σκέψη δεν παραμένει σε αυτό το σημείο του συλλογισμού, αλλά προχωρά λίγο ακόμη λέγοντας πως, αν το έμβρυο αποτελεί ένα αθώο ον (όπως υποστηρίζουν οι υπέρ της ζωής), τότε γιατί δύναται να επιφέρει ακόμη και θάνατο στη γυναίκα; Άξιο αναφοράς είναι το γεγονός πως οι αντικρουόμενες θέσεις δεν μπορούν να έρθουν σε συμβιβασμό αναφορικά με το πότε -χρονικά και βιολογικά- ξεκινά η ανθρώπινη ζωή. Οι υπέρ τη επιλογής υποστηρίζουν πως η ανθρώπινη ζωή ξεκινά με τη γέννηση, γι’ αυτό το λόγο το έμβρυο δεν φέρει τα ίδια δικαιώματα με έναν άνθρωπο^[11]. O Peter Singer, μάλιστα, ισχυρίζεται πως δεν έχει κανένα νόημα να γίνεται συζήτηση για το πότε ξεκινά η ανθρώπινη ζωή. Το έμβρυο φέρει απλώς ανθρώπινο DNA, γεγονός το οποίο δεν συνεπάγεται αυτόματα με το να έχει δικαίωμα στη ζωή και συμφέροντα^[12].

Επι το πλείστον, το δικαίωμα στην άμβλωση, οφείλει να προστατεύεται ειδικά σε περιπτώσεις βιασμού και αιμομιξίας. Ο βιασμός και η αιμομιξία, πράξεις οι οποίες τελούνται δίχως την συναίνεση της γυναίκας (ισχύει επί το πολύ στις περιπτώσεις της αιμομιξίας), αποτελούν τα πιο σοβαρά εγκλήματα σε βάρος τον γυναικών. Μια γυναικά, θα πρέπει να είναι σε θέση να επιλέξει αν επιθυμεί να συνεχίσει μια κύηση, η οποία είναι αποτέλεσμα ασέλγειας σε βάρος της, ειδάλλως σε πλείστες περιπτώσεις, η γυναίκα αναγκάζεται να αναβιώνει το βιασμό της επανειλημμένα. Οι ψυχολογικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη και σύνδρομο μετατραυματικής δυσφορίας^[13], δεν θα μπορούσαν να απουσιάσουν από τις βαρύτατες συνέπειες της προαναφερθείσας πράξης.

Η ισχύουσα ελληνική νομοθεσία.

Στην Ελλάδα, ο Ποινικός Κώδικας του 1834 και ο αναθεωρημένος του 1924, απαγόρευαν καθολικά τις αμβλώσεις και μάλιστα, οι παραβάτες αυτών έρχονταν αντιμέτωποι με πολύ αυστηρές ποινές. Όμως, το 1986 νομιμοποιήθηκαν οι αμβλώσεις στη χώρα μας. Όπως είναι λογικό, οι διατάξεις του ισχύοντος Ελληνικού Ποινικού Κώδικα (Ν. 4619/2019), διαφέρουν πλέον εξ’ ολοκλήρου. Με βάση το άρθρο 304, το οποίο αναφέρεται στις προσβολές του εμβρύου καθίσταται σαφές πως, η άμβλωση στην Ελλάδα πλέον δεν αποτελεί άδικη πράξη. Συγκεκριμένα, εφόσον το επιθυμεί η έγκυος δύναται να διακόψει τη κύησή της έως τις 12 βδομάδες. Αν η κύηση είναι αποτέλεσμα βιασμού, αποπλάνησης ανηλίκου, αιμομιξίας ή κατάχρησης γυναίκας ανίκανης να αντισταθεί, η διακοπή της δύναται να διενεργηθεί έως τις 19 βδομάδες. Έως το τέλος της κύησης, αν υπάρχει σοβαρή ένδειξη παθογένειας στο έμβρυο ή αν απειλείται η ζωή της εγκύου, υφίσταται η δυνατότητα της διακοπής της. Σε οποιοδήποτε στάδιο της κύησης, αν τεθεί για κάποιο λόγο η ζωή της εγκύου σε κίνδυνο, η κύηση δύναται να τερματιστεί. Το δίκαιο γενικότερα, αναγνωρίζει δικαιώματα στην αγέννητη ζωή, τα οποία όμως δεν δύνανται να υπερισχύουν από αυτά της γυναίκας, και γι’ αυτό το λόγο αναγνωρίζει τη γυναίκα ως υποκείμενο και πρόσωπο δικαίου, ενώ το έμβρυο ως αντικείμενο. Κατά γενική ομολογία, η νομοθεσία περί των αμβλώσεων στην Ελλάδα θεωρείται ως μια από τις πιο φιλελεύθερες νομοθεσίες στο κόσμο.

Συμπέρασμα.

Εν κατακλείδι, το ζήτημα των αμβλώσεων αποτελεί ένα δυσχερές και διαχρονικό βιοηθικό δίλημμα. Ωστόσο, έχουν πλέον τεθεί νέες βάσεις και έχει καταστεί σαφές επι το πολύ πως η αυτονομία της γυναίκας, ως μια βασική αρχή της βιοηθικής οφείλει να μη παραβιάζεται. Το ζήτημα δεν είναι να μειωθεί η προσβασιμότητα στις αμβλώσεις, ούτε να απαγορευτεί η εφαρμογή τους, καθώς τα ποσοστά των ανεπιθύμητων κυήσεων δεν δύνανται να μειωθούν με τους ανωτέρω περιορισμούς. Το ζήτημα ανάγεται στο να δίδεται η ορθή ηθική και σεξουαλική αγωγή ήδη από το σχολικό περιβάλλον, καθώς να υφίσταται σεβασμός στα δικαιώματα των ανθρώπων. Μόνο με αυτό το τρόπο θα μειωθούν αποτελεσματικά οι ανεπιθύμητες κυήσεις (αν αυτό είναι το ζήτημα που απασχολεί το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, έτσι ώστε οι γυναίκες να μην προβαίνουν σε άμβλωση). Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να απαγορευτεί καθολικά η πρόσβαση σε αυτές, καθώς όπως εκτενώς αναφέρθηκε, το τι θα πράξει μια γυναίκα αναφορικά με το σώμα της και με τα πλάνα που δημιουργεί για τη ζωή της είναι καθαρά προσωπικό της ζήτημα.

Ναταλία Αμασιάδη
Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Βιοηθικής, Τμήμα Ιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
nataamas@auth.gr

[1] Bloom, M., 2007. The woman in the photo. Rewire News Group.

[2] Sheldon, S., 1998.The Abortion Act 1967: A Critical Perspective. In: Lee E. (eds) Abortion Law and Politics Today. Palgrave Macmillan, London.

[3] Blanchard, D., 1995. The Anti-Abortion Movement and the Rise of the Religious Right. Twayne Publishers, New York.

[4] Βασιλογιάννης, Κ, Φ., 2020. Αυτονομία και βιοηθικός εξαναγκασμός: μια κριτική περιπτωσιολογία από τις αμβλώσεις και την ευθανασία στο ιατρικό λειτούργημα και τη βιοτεχνολογία.  Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, σελ. 21-57.

[5] Hewson, Β., 2001. Reproductive autonomy and the ethics of abortion. Journal of Medical Ethics, Volume 27, Issue Suppl II, pp.10–14.

[6] Staggenborg, S., 1991. The Pro-choice Movement: Organization and Activism in the Abortion Conflict, Oxford University Press: New York, 114.

[7] Markowitz, S., 1990. Abortion and Feminism. Social Theory and Practice, Vol. 16, No. 1.

[8] Roxburgh, Ν., 2016. Whose rights are the most right? The Dilemma of Autonomy in a Society: On Abortion, Women, and Human Life. Australian Institute of International Affairs.

[9] Frederico, M., Michielsen, K., Arnaldo, C., Decat, P., 2018. Factors Influencing Abortion Decision-Making Processes among Young Women. Int. J. Environ. Res. Public Health. Volume 15, Issue 2: 329.

[10] Steinbock, B., 2007. The Oxford handbook of bioethics. Oxford: Oxford University Press.

[11] Jali, Μ, Ν., 2001. Abortion - a philosophical perspective. Curationis, Volume 24, No 4.

[12] Singer, P., 2011. Practical Ethics, 3rd Edition. Cambridge University Press 32 Avenue of the Americas, New York, ny 10013-2473, USA.

[13] Muzokura, E, S., Makoni, P., Manditsvara, T., 2020. Rape related pregnancy: Concept analysis. International Journal of Advance Research in Nursing, Volume 3, Issue 1, pp. 102-107.