Η πορεία της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των ατόμων συνίσταται σε ορισμένα στάδια τα οποία εμφανίζουν ιδιαιτερότητες και διακρίνονται μεταξύ τους. Η ανάλυση τους θα μπορούσε να μας παρέχει μια συνολική εικόνα για την εξέλιξη της ζωής σε ατομικό επίπεδο ώστε να στοχαστούμε και να αντιληφθούμε πόσο σημαντικό είναι το κάθε στάδιο και πως σε όλες τις φάσεις μπορεί κανείς να απολαμβάνει την ύπαρξη του.
‘Ως πρώτο στάδιο ορίζεται η βρεφική ηλικία (0-2)
Εδώ τοποθετείται βαθμιαία το ξεκίνημα της νοητικής ανάπτυξης του ατόμου. Έχει εξέχουσα σημασία αυτή η φάση της ανθρώπινης ζωής καθώς οι εμπειρίες που αποκτά το βρέφος τον πρώτο χρόνο διαπλάθουν την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη. Παρατηρείται τεράστια εξάρτηση με την μητέρα και ανάγκη για σωματική ασφάλεια. Να τονιστεί ότι η υγιής ψυχική ανάπτυξη του βρέφους ισχυροποιείται εδώ με το χαμόγελο της μητέρας προς το παιδί και μάλιστα σημασία έχει η ζεστή της αγκαλιά και όχι τόσο οι διάφορες πρακτικές διατροφής. Τα συναισθήματα τόσο της ανασφάλειας προς το περιβάλλον όσο και της εμπιστοσύνης προς αυτό καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα της σχέσης μητέρας-βρέφους.
Ως επόμενο στάδιο θεωρείται η νηπιακή ηλικία (3-6)
Σε αυτήν την φάση τα παιδιά ξεκινούν να σχηματίζουν τους πρώτους τους συλλογισμούς οι οποίοι κατά κύριο λόγο δημιουργούνται από τις εντυπώσεις και τις αντιλήψεις τους. Σημαντικός καθίσταται ο ρόλος και των υπόλοιπων μελών της οικογένειας καθώς συνδιαμορφώνουν την κοινωνικοποίηση του παιδιού μέσω της μιμητικής διαδικασίας που συντελείται αλλά και του συνόλου της συμπεριφοράς. Όσο μεγαλώνει το παιδί σε αυτές τις ηλικίες ξεκινά η κοινωνικοποίηση με τους συνομηλίκους του, τυχόν αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς που μπορεί να έχουν αναπτυχθεί στον χαρακτήρα του τείνουν να απομονώνονται από τα υπόλοιπα παιδιά. Εδώ τοποθετείται και η υιοθέτηση του φυλετικού ρόλου των παιδιών η οποία συνίσταται στην ταύτιση με τον γονέα του ίδιου φύλου. Σπουδαία σημασία έχει η ψυχολογική ενίσχυση και ενθάρρυνση στην συντέλεση δραστηριοτήτων μαζί με την απομυθοποίηση του αρνητικού χαρακτήρα της αποτυχίας καθώς εάν αναχαιτιστεί η αυτονομία αναπτύσσονται οι ρίζες της ανασφάλειας και της χαμηλής αυτοεκτίμησης. (Εrik Erikson)
Σχολική ηλικία (6-12)
Το σχολικό περιβάλλον αποτελεί πολύ σημαντικό παράγοντα στην ψυχοκοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Το παιδί καθίσταται ικανό τόσο για λογικούς συλλογισμούς όσο και για την κατηγοριοποίηση τους. Ο δάσκαλος είναι μοντέλο ταύτισης και το σύνολο των ηθικών του χαρακτηριστικών επιδρά στον χαρακτήρα των παιδιών. Τα παιδιά ξεκινούν σε αυτή την φάση να θεωρούν τους εαυτούς τους παραγωγικούς , οι γονείς σημαντικό είναι να ενισχύουν τις προσπάθειες τους και να καλλιεργούν τα ενδιαφέροντα τους και όχι να τα μειώνουν σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά διότι έτσι προκαλείται το αίσθημα κατωτερότητας. Ακόμη η υπερβολική ενίσχυση την παραγωγικότητας μπορεί να οδηγήσει σε μια θεώρηση του κόσμου με βασικό άξονα την εργασία και κατ΄επέκταση τον υλισμό.
Εφηβική περίοδος (12-19)
Η εφηβεία χαρακτηρίζεται από ταχύτατη βιολογική ανάπτυξη , τα παιδιά ξεκινούν την αποδέσμευση από τις εξαρτήσεις του οικογενειακού περιβάλλοντος και αναπτύσσουν μεγάλη ανάγκη για συναναστροφές με τον περίγυρο τους. Σημαντικό στάδιο καθώς οι όποιες δυσλειτουργίες μέσα στην οικογένεια μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση αρνητικών συνηθειών(κάπνισμα, ναρκωτικά) καθώς και παραβατική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τον Piaget εδώ ολοκληρώνεται η νοητική ανάπτυξη του ατόμου και αποκτά την δυνατότητα της αφαιρετικής σκέψης και να χειρίζεται πιο αφηρημένες έννοιες όπως η ηθική. Ξεκινά να χτίζει την ταυτότητα του υιοθετώντας διαφορετικούς ρόλους και τρόπους συμπεριφοράς μέχρι να νιώσει ότι με κάποιον από αυτούς ταυτίζεται.
Αρχική ενήλικη περίοδος (20-40)
Εδώ τα άτομα εφοπλισμένα με τα όποια εφόδια κατέκτησαν στην διάρκεια των προηγούμενων σταδίων καλούνται να προσαρμοστούν και να ενταχτούν στην υφιστάμενη κοινωνική πραγματικότητα. Οι οικείες κοινωνικές σχέσεις αποτελούν την ουσία αυτού του σταδίου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά κάποιο τρόπο επιβάλλονται στα άτομα σε αυτήν την φάση ορισμένες στοχοθεσίες όπως για παράδειγμα η επιλογή ενός συντρόφου, η δημιουργία οικογένειας καθώς και η ανάπτυξη της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας. Σύμφωνα με την ψυχοκοινωνική θεωρία του Erikson σε αυτή την φάση ο άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει την υφιστάμενη σύγκρουση μεταξύ συντροφικότητας και απομόνωσης. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται τόσο για την ανάπτυξη σχέσεων οικειότητας όσο και την κατάκτηση της συντροφικότητας. Σε περίπτωση που δεν καταφέρει να το πετύχει αυτό θα διέπεται καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του από το συναίσθημα της απομόνωσης. Νοητικά το υποκείμενο είναι στην πιο παραγωγική φάση της ζωής του καθώς σε αυτό το στάδιο είναι ικανό να χρησιμοποιεί διάφορες μορφές συλλογισμού όπως αφαιρετικούς, προσυλλογιστική σκέψη κ.α.
Ενήλικη περίοδος (40-65)
Σε αυτό το στάδιο θεωρητικά τα άτομα βρίσκονται στο απόγειο της παραγωγικότητας τους. Σε επαγγελματικό επίπεδο γύρω στην ηλικία των 50 έχουν κατακτήσει την όποια επαγγελματική καταξίωση επιδίωκαν στο παρελθόν. Σε αυτή την φάση προκύπτουν κάποιες κρίσεις τις οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν. Καταρχάς συνειδητοποιούν την πιθανή απόσταση/απόκλιση ανάμεσα στις φιλοδοξίες και σε όσα κατάφεραν να πραγματοποιήσουν και κατά συνέπεια αντιλαμβάνονται το πόσο δύσκολη είναι πλέον η κατάκτηση τους. Ακόμη βλέπουν την ζωή σαν το διάστημα που έχει απομείνει να βιώσουν γεγονός που δύναται να προκαλέσει εσωτερική θλίψη και εξωγενή αδράνεια. Εάν σε αυτή τη φάση νιώθουν ικανοποίηση από όσα έχουν πετύχει στην ζωή τους εξακολουθούν να είναι παραγωγικοί και τείνουν να συμβάλλουν στην καθοδήγηση της νέας γενιάς. Εάν όμως ισχύει το αντίθετο παρατηρείται μια τάση παλιμπαιδισμού καθώς κυριαρχεί το συναίσθημα της εσωτερικής αποτυχίας και προσπαθούν να καλύπτουν τα κενά τους ορμώμενοι σε υλικά αγαθά και επιφανειακές απολαύσεις.
Γεροντική ηλικία (65+)
Το τελευταίο στάδιο της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των ατόμων σηματοδοτείται περίπου στην ηλικία των 65 και εκτείνεται μέχρι την υπόλοιπη ζωή του. Σημαντικό ρόλο εδώ παίζει η πορεία της ζωής στα προηγούμενα στάδια και το κατά πόσο το άτομο νιώθει ευχαριστημένο η όχι από την ζωή του μέχρι τώρα. Η συγκεκριμένη περίοδος προαναγγέλλει και την έναρξη της συνταξιοδότησης. Εδώ παρατηρούνται 2 κυρίαρχες τάσεις. Από την μια πλευρά έχουμε τους ανθρώπους εκείνους οι οποίοι εξαιτίας της αποδέσμευσης από τις κοινωνικές υποχρεώσεις (γεγονός που προκύπτει σαν συνέπεια της συνταξιοδότησης) αισθάνονται μια εσωτερική αποτυχία η οποία έχει ως αποτέλεσμα την παραίτηση από οποιαδήποτε κοινωνική δραστηριότητα και συναισθηματική επαφή. Από την άλλη πλευρά εάν στα προηγούμενα στάδια είχε επιτευχθεί μια σωστή ωρίμανση και ένας υγιής τρόπος αντίληψης των αλλαγών σε κάθε φάση της ζωής σε συνδυασμό με την αποδοχή τόσο των επιτυχιών όσο και των αποτυχιών της ζωής του επέρχεται η απόλυτη εσωτερική ωρίμανση, η αποδοχή του κύκλου της ζωής και φυσικά η απουσία του φόβου του θανάτου. Ο άνθρωπος νιώθει ευτυχισμένος και γεμάτος, έχει αποδεχτεί τον εαυτό του και διαπιστώνει ότι και σε αυτήν την φάση μπορεί να είναι απόλυτα παραγωγικός και να απολαμβάνει τους καρπούς που έσπειρε.
Μπεϊλέρη Αγγελική
